Gevangenen voelen zich beter in tuin, maar klimop mogen ze niet planten

Hasselt/Leuven

In Leuven-Centraal kunnen gevangenen in hun eigen tuin werken en wandelen. Een uniek project waarbij Limburgse studenten van de hogeschool PXL met de gedetineerden samenwerken. Het initiatief krijgt opvolging in de gevangenissen van Hasselt en Leopoldsburg.

Een idyllisch beeld als het hart van een omgeving die vooral rauwheid oproept. Het proefproject van de PXL-afdelingen Groenmanagement en Ergotherapie heeft zijn wortels bij het behandelingscentrum voor drugsverslaafden Katarsis in Genk en het detentiecentrum van Wortel. Daar plantte PXL-lector Johan Lemmens in 2016 samen met de organisatie Terra-Therapeutica het idee om een therapeutische tuin te creëren. Door daar samen met de studenten in te werken, wilden ze de gedetineerden een zinvolle daginvulling geven. “Met het doel om hen te re-integreren in de maatschappij, zodat ze niet in hun problematische gewoontes hervallen”, legt Lemmens uit. “Door de gevangenen te laten tuinieren, leer je hen werkattitudes aan. Ze voelen weer voldoening, maar vinden ook rust in dat werk. De zogenaamde hardskills leren ze letterlijk buiten, maar je hebt ook de invloed op hun gedrag.”

Puin ruimen

De werkwijze van de hogeschool PXL kreeg steeds meer weerklank en ook andere detentiecentra bleken gecharmeerd. Een van de meest opvallende initiatieven ontstond in de gevangenis van Leuven. Zo heeft Leuven-Centraal, met 395 gedetineerden in zijn maximale bezetting, sinds twee jaar een eigen tuin. Iets wat voorheen ondenkbaar was: het gevangeniswezen zette decennialang in op een inrichting volgens de strenge veiligheidsvoorschriften. Dankzij de Limburgse PXL-studenten is dat nu veranderd. Op amper vier maanden tijd realiseerden ze in samenspraak met de gevangenen een grote stadstuin.

“Deze buitenruimte, waar ongeveer een kwart van de gevangenen dagelijks een wandeling mag maken, was volledig gebetonneerd”, vertelt Myriam Coucke, directeur van de gevangenis in Leuven. “Het was hard labeur om alles uit de grond te krijgen. Leuven-Centraal is een oude gevangenis. In een ver verleden werd de bodem hier volgestouwd met kolen en afval van blauwe steen. Het was letterlijk puin ruimen, al hebben we de blauwe steen wel gerecycleerd in de tuin.”

“Er is lang nagedacht over de plantenkeuze en materialen. Je moet rekening houden met alles wat een potentieel wapen kan zijn” Myriam Coucke Gevangenisdirecteur Leuven-Centraal

Het plan werd uitgetekend door een van de studenten Groenmanagement en werd gebaseerd op een tekening van de gedetineerden. “Zij mochten met de studenten overleggen hoe ze de tuin zagen”, gaat Coucke verder. “De nood aan afwisseling was duidelijk: kronkelende paden die elkaar kruisen, verschillende perken, maar ook plaats om te zitten. Toen we het uiteindelijke inrichtingsplan kregen, waren we enorm tevreden.”

Klimop

Coucke is zelf een groot voorstander van het project. “Veiligheid blijft de belangrijkste parameter bij de bouw van gevangenissen, maar misschien werd er te veel gefocust op een kleine groep van gedetineerden die zich niet aan de regels houdt en op incidenten die zich af en toe voordoen op een wandeling. De gedetineerden laten wandelen in een tuin die ze zelf onderhouden, heeft een positief effect op hun leven en gedrag. We hanteren hier een cultuur van open cellen. Alle mensen die hier verblijven, zitten een middellange tot lange straf uit. Dat zijn geen prettige vooruitzichten. Je moet er daarom voor zorgen dat ze zich goed voelen”, aldus Coucke. “Zo trok een gedetineerde, die al tien jaar niet meer naar buiten was gegaan voor de wandeling, dankzij dit project toch naar de tuin. Een andere gevangene is dan weer actiever omdat hij zin gevonden heeft in het planten van groenten. Maar we moeten natuurlijk voorzichtig blijven. Er is lang nagedacht over de plantenkeuze en de materialen. Je moet rekening houden met alles wat een potentieel wapen kan zijn. Een van de grapjes die de mensen hier maakten, ging over planten tegen de gevangenismuren. Iedereen wilde klimop. (lacht) Dat gaat uiteraard niet. Klimplanten met stammen vind je hier niet.”

Bezoekerstuin Hasselt

Terwijl de Leuvense tuin in bloei staat, ontstaan er elders nieuwe plannen. In de gevangenis van Hasselt komt een gelijkaardige samenwerking. “Het project staat nog in zijn kinderschoenen, maar er groeien al mooie ideeën”, vertelt PXL-lector Johan Lemmens. “Zo bekijken we de optie om een tuin te integreren in het bezoekersgedeelte. Voor kinderen is een trip naar de gevangenis een confronterende ervaring. Wij geloven dat ze zich meer op hun gemak voelen als ze hun ouder in een tuin ontmoeten. Het zou een situatie zijn waarbij iedereen zich beter voelt.” Ook in de plannen van de nieuwe gevangenis van Leopoldsburg - die nog gebouwd moet worden - is een tuin geïntegreerd. Niet toevallig: de Leuvense gevangenisdirecteur is nauw betrokken bij de bouw van het complex.

“Via een focusproject rond betekenisvolle groenactiviteiten tijdens en na detentie als opstap naar het sociaal en normaal economisch circuit, kunnen we hier nu twee jaar volop op inzetten”, zegt Lemmens. “We willen met onze studenten grondig onderzoek voeren naar de meerwaarde van het project en dat in resultaten gieten. Het zou voor het detentiewezen in ons land een hele stap vooruit zijn.” Op 26 november worden de eerste resultaten van het onderzoek toegelicht tijdens een online seminarie van PXL Congress.

Voor meer info zie: https://ins.pxl.be/Seminar/92775068

Karel Hemerijckx